Cumhuriyet’in 100. yılının kutlanacağı 2023’e girişi yapmışken Türkiye iktisat siyasetleri nedeniyle sıkıntı günler geçiriyor. Savaştan yeni çıkmış, Atatürk Türkiyesi’nin birinci yıllarında istikrarlı siyasetlerle, Cumhuriyet’in inşasıyla dünyaya örnek bir model yaratılmıştı. Türkiye, AKP iktidarında ise bütçe açıkları ve dış borçlarla anılıyor. Osmanlı Devleti’nden kalan devasa borçlar ve savaşların kayıplarıyla kurulan Cumhuriyet Türkiyesi’nde ise dışarıdan borçlanmadan, istikrarlı bütçe siyasetiyle sağlam adımlar atılıyordu.
Bugünkü Alman iktisadı gibi
DÜNYA KRİZDEYDİ
AKP, iktidara geldiği yıllardan bu yana bütçe açıkları katlanırken, Osmanlı devrinin borçlarını da sırtlanan 15 yıllık Atatürk Türkiyesi ise istikrarlı bütçe siyasetini kararlılıkla korumuştu. Atatürk önderliğinde dünyanın derin bir ekonomik kriz yaşadığı 1929 yılında bile Türkiye bütçe fazlası vermeyi başarıyordu. Cumhuriyet, birinci 3 yılı ile 1931 ve 1933 yılları hariç bütçe fazlası verdi. Üstelik bütçe fazlaları da eğitim, sıhhat, ormanlar ve sanayi için ayrıldı.
Bugün ithalata bağımlı Türkiye’nin tersine kendi endüstrisini kuran ve güçlendiren Atatürk devrinde bütçe, dünyanın büyük kriz yaşadığı yıllar da dahil olmak üzere; 1927 yılında 5 milyon TL, 1928 yılında 21 milyon TL, 1929 yılında 11 milyon TL, 1930 yılında 7 milyon TL fazla verdi.
1931 ve 1933 yılında açık veren bütçe, 1932 yılında 2 milyon TL, 1934 yılında 12 milyon TL, 1935 yılında 7 milyon TL, 1936 yılında 5 milyon TL, 1937 yılında 6 milyon TL ve 1938 yılında 15 milyon TL fazla verdi. 1937’de yayınlanan Ulus Gazetesi’nde de 17 milyon lira bütçe fazlası verildiği yazıldı.
AKP iktidarı periyodunda ise tam karşıtı bir tabloyla karşı karşıyayız. Yeni İktisat Modeli’yle 24 yılın rekorlarını kıran enflasyon, TL’deki kıymet kaybının yanında 20 yıldır bütçe açık veriyor. 20 yılda 2.18 trilyon dolar ihracat yapan Türkiye, 4.1 trilyon dolarlık ithalat yaptı ve 1.3 trilyon dolar dış ticaret açığı verdi.
Mustafa Kemal Atatürk, 1923-1938 ortasında onlarca sanayi tesisi yatırımı yaptı.
AKP’ye bütçe yetmedi dış borç rekor kırdı
Yıllık bütçe planlarının yetmediği üzere ek bütçelerin çıkarıldığı AKP devirde 2022’nin 11 ayında bütçe açığı 20.4 milyar TL oldu. 2020’de 178 milyar TL’den fazla açık veren bütçenin 2021’deki açığı ise 192 milyar TL’yi aştı. Türkiye’nin bu periyotta bu yıl ödemesi gereken kısa vadeli dış borç stoku ise 186.3 milyar dolara yükselerek rekor düzeye ulaştı.
Türkiye’nin brüt dış borcu ise 442.9 milyar dolar oldu. 2022 bütçe büyüklüğü 1.7 trilyon liraydı. Temmuz ayında toplam 880.5 milyar lira ödenek eklendi. Yılın son haftasında ise 2022 bütçesi için Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın borçlanma yetkisine 200 milyar lira ek edildi. 2023’te ise bütçe masraflarının 4 trilyon 470 milyar TL, bütçe gelirlerinin 3 trilyon 810 milyar TL olacağı öngörülüyor. Böylelikle 660 milyar TL seviyesindeki bütçe açığının gayrisafi yurtiçi hasılaya oranının yüzde 3.5 olacağı varsayım edildi. Faiz masraflarına ise bütçenin yüzde 12.7’si oranında, 565.6 milyar TL ödenek ayrıldı.
Milli gelir ikiye katlandı Türk Lirası kıymet kazandı
ATATÜRK Türkiyesi’nde bir yandan yeni kurulan Cumhuriyetin kaynak gereksinimi karşılanırken öteki yandan yabancı işletmeler ulusallaştırıldı. Dışardan toplu iğneye kadar ithalat yapılsa da Türkiye bu devir aldığından fazlasını sattı. 1923-1938 yılları ortasında Türkiye’nin ulusal geliri yüzde 104.8 artarken tarım bölümü yüzde 101.3, sanayi bölümü yüzde 148.8 oranında büyüdü. Türk Lirası, dolar karşısında yüzde 24.6 kıymet kazandı.